භාවනා ගැටලු හා පිලිතුරැ
සමථ හා විපස්සනා භාවනාවේ ඇති ප්‍රධාන වෙනස කුමක්ද ?
සමථ භාවනාව තනිකරම සිත එක්තැන් කිරීම සඳහා උපයෝගී කර ගන්නා භාවනා ක්‍රමයක්. විපස්සනා භාවනාව ස්වභාව ධර්මය අනිත්‍ය, දුක්ඛ, අනාත්ම වශයෙන් තේරුම් ගෙන ප්‍රඥාව වැඩි දියුණු කර ගැනීමෙන් සියලු දුකින් මිදීමේ ක්‍රමයක්.
ඉගෙන ගන්නා අයට භාවනාව නිසා ඇතිවෙන විශේෂ යහපත කුමක්ද ?
ඉගෙන ගන්නා කෙනෙකුට විශේෂයෙන් තිබිය යුතු දෙයක් තමයි මතකය හා අවබෝධය. බුදුන් වහන්සේගෙන් එක්තරා බ්‍රාහ්මණයෙක් “ස්වාමීනී, මීට කලින් උගත් දේ දැන් බොහෝවක් මතකයට ගැනීමට අමාරුයි. ඊට හේතු මොනවාදැයි විමසූ කල්හි අමතක වීමට කරුණු පහක් තුඩුදෙන බව උපමා කොට පෙන්වා වදාළහ. ඒවා සැකෙවින් මෙසේයි.
1. සිතේ ආශා දෙයක් බලපැවැත්වීම - ජලයට යම්කිසි වර්ණයක් එකතු වූ වි ඒ තුළ යමක් නෙපෙනෙන්නා සේම උගත් දේ මතකයට නොයේ.
2. සිතෙහි නොරුස්සන ස්වභාවයක් ඇති වීම - ජලය කැකෑරී ඇති විටක ඒ තුළ යමක් නොපෙනෙන්නා සේ එම අවස්ථාවකද යමක් මතක් කිරීම උගහටය.
3. නිදිමත හෝ කම්මැලි ස්වභාවයක් ඇතිවීම - ජලයේ දිය සෙවෙල් ඇති විට ඒ තුළයමක් නොපෙනෙන්නා සේ එහිදීද උගත් දේ සිහි කිරීම දුෂ්කර වේ.
4. සිත නොසන්සුන්වීම - වතුරේ රැල්ලක් හෝ කැළඹීමක් ඇති විටක මෙන් පැහැදිලි යමක් මතක් කර ගැනීම අපහසු වේ.
5. උගත් දේ පිළිබඳව සැක ඇතිවීම - කළුවර අවස්ථාවක ජලය තුළ යමක් නොපෙනෙයි. එමෙන් මැනවින් ධාරණයේ නොපවතී.
මේවා ධර්ම ග්‍රන්ථයන්හි “පංච නීවරණ” ම යනුවෙන් හඳුන්වනවා. මේ යටපත් කළ හැකි ශක්තිමත් ආයුධයක් නම් භාවනාවයි. භාවනාවෙන් පුළුල් නුවණක් ලැබේ. මනස නිරවුල් වීම නිසා හොඳ චින්තන ශක්තියක් ඇති වෙනවා මෙන්ම මනස ප්‍රබෝධමත්වීම නිසා ඉගෙනීමේ කටයුතු හොඳින් කර ගන්නන්ට ද හැකිවේ.
මේ කාලයේ භාවනා කර ප්‍රතිඵල ලැබිය හැකිද ?
නිවැරැදිව භාවනා කරන්නේ නම් ප්‍රතිඵල ලැබීමට කාලය අවහිරයක් නොවේ. ඔබ නිවසේ සිට භාවනාව පුහුණුවීම අරඹන්නේ නම් වාඩි වී සිටීම් ඉරියව්ව පමණක් සෑහේ. ඒ සඳහා නිදන කාමරයක හෝ වෙනත් විශේෂ ස්ථානයක් ඇත්නම් එය යොදා ගත හැක. රාත්‍රී වැඩ අවසන් වී නින්දට ප්‍රථම හා අලුයම කාලය ගෙදරකදී භාවනාව සඳහා යෝග්‍යය.
මීට අමතරව ඔබට සතියක දෙකක විවේකයක් ලබාගත හැකි නම් ඒ සඳහා සියලු පහසුකම් සහිත නේවාසික පුහුණුවක් ද කඳුබොඩ විපස්සනා භාවනා මධ්‍යස්ථානයේ දී හෝ දිවයිනේ වෙනත් භාවනා මධ්‍යස්ථානයක දී ලබාගත හැක. මේ නේවාසික පුහුණුවේ දී සිදුකළ යුතු මූලික පිළිවෙත් මේ සමඟ විස්තර වේ.
යෝගාවචරයන් විසින් කළයුතු මූලික පිළිවෙත් පූර්ව කෘතිය.
1. තමන් නියමිත සීලයක පිහිටීම. (ගිහි උදවිය බුදු කුටියට ගොස් ද සිල් සමාදන් වන්න. නැතිනම් ආචාර්ය ස්වාමීන් වහන්සේගෙන් ද සිල් සමාදන් වන්න.)
2. ත්‍රිවිධ රත්නයේ ගුණ සිහිකර වන්දනා කිරීම (බුදුකුටියට යන්න.)
3. බුද්ධ, ධම්ම, සංඝ යන තෙරුවන්ද ගුªරුවර දෙමාපියන්ද ගුණයෙන් හා වයසින් වැඩිහිටි උතුමන්ද ගෞරවාදර භක්තියෙන් නමස්කාර කරමි. මා අතින් දැනුවත්ව හෝ නොදැනුවත්ව උන්වහන්සේලාට වූ සියලු වරදට මට සමාවන සේක්වා.
4. මාගේ ජීවිතය බුද්ධාදී රත්නත්‍රයට පූජා කරමි. පූජා වේවා කර්මස්ථානාචාය¸යන් වහන්සේලාටද ජීවිතය පූජා කරමි ජීවිත පරිත්‍යාග කිරීම.
5. කමටහන් ඇදුරුතුමන් වහන්සේලා විසින් දෙනු ලබන අවවාද පරිදි පිළිපදිමි. එම උපදෙස් පරිදි භාවනා වඩමි. ඒ මගින් මට උතුම් නිවන් සැප අවබෝධ වේවා.
6. තමන්ට හා සියලු සත්වයන්ට සුළු වේලාවක් මෙත් වඩන්න. (මෛත්‍රී භාවනාව)
7. ශරීරයේ අශුභතාවය ගැන සුළු වේලාවක් සිතන්න.(පිළිකුල් භාවනාව)
8. ජීවිතයේ අස්ථිරභාවය ගැන සිතන්න. (මරණානුස්මෘති භාවනාව)
9. පමා නොවී මා නිවන් අවබෝධ කර ගනිමියි දැඩි අධිෂ්ඨානයක් ඇති කර ගන්න.
10. දැන් තමාගේ කුටියට ගොස් පහත පිළිවෙළට භාවනා ආරම්භ කරන්න. භාවනා ක්‍රමයක් කලින් ඉගෙන ගෙන තිබේ නම් හෝ පුහුණු කොට තිබේ නම් මෙහි නැවතී සිටින කාලය තුළ ඒවා ක්‍රියාත්මක නොකරන්න.
08. විදර්ශනා භාවනා අභ්‍යාසය - 1
විදර්ශනා භාවනා කරන ආකාරය (මූලික උපදෙස්)
පහසු පිළිවෙලින් හිඳගෙන පළමු කොට උදරයෙහි නාභිය සමීපයෙහි සිත පිහිටුවා ගන්න. නාසයෙන් හුස්ම ඇතුළුවන විට බඩ ඉදිරියට පිම්බෙන බව දැනේවි. එවිට “පිම්බෙනවා”යනුවෙන් සිතන්න. හුස්ම පිටකරන විට බඩ හැකිලෙයි. එවිට බඩ “හැකිලෙනවා” යනුවෙන් සිතන්න. වරක් පිම්බෙන කල පිම්බීමේ මුලසිට ටිකින් ටික, ටිකින් ටික පිම්බී යන හැටි අවසානය දක්වා දැනගනිමින් මෙනෙහි කළ යුතුය.
හැකිලීමේදී ද මුල සිට ටිකින් ටික හැකිලීගෙන යන හැටි අවසානය දක්වා ගනිමින් මෙනෙහි කළ යුතුයි. ඕනෑකමින් හුස්ම ගැනීම හෝ හුස්ම තදකරගෙන හිඳීම හෝ නොකළ යුතුයි. සාමාන්‍යයෙන් හුස්ම ගන්නා ස්වභාවයෙන් හුස්ම ගැනීම හෙළීම කළ යුතුයි. පිම්බීමක්, හැකිලීමක් පාසා “පිම්බෙනවා හැකිලෙනවා” – “පිම්බෙනවා හැකිලෙනවා” යනුවෙන් කල්පනාකාරීව නිරතුරු මෙනෙහි කළ යුතුයි. පිම්බෙනවා හැකිලෙනවා යනුවෙන් සිතින් සිතනවා විනා කටින් නොකිව යුතුයි.
අර්ධ පද්මාසනය
අන් සිත් පහළ වීම මෙනෙහි කිරීම.
මෙසේ පිම්බීම හැකිලීම මෙනෙහි කරමින් සිටියදී වෙනත් කල්පනා ඇතිවෙයි. ගෙදර මතක් වෙයි. පැවිදි කෙනෙකුට සමහර විට පන්සල මතක් වෙයි. කළ කී දේ මතක් වෙයි. එසේ කල්පනාවක් පහළ වූ විට “කල්පනාවක් කල්පනාවක්” යනුවෙන් සිතා එය මඟහැරුණු විට නැවතත් පිම්බීම හැකිලීම මෙනෙහි කළ යුතුයි.
විටක කම්මැලිකමක් ඇතිවෙයි. එබන්දක් හැඟුණු විටම “කම්මැලියි කම්මැලියි” යනුවෙන් මෙනෙහි කළ යුතුයි. අවසන් වූවාට පසු පිම්බීම හැකිලීම වෙත යා යුතුයි. නමුත් ආධුනික යෝගියා හට මෙසේ සිතුවිල්ලක් ආ විගසම නොදැනෙයි. ටික වේලාවක් එම කල්පනාවේ ගොස් තිබියදීය ඔහුට දැකගන්නට හැකි වෙන්නේ. එබැවින් සිත පිට පනින කොටම දැකගන්නට පරීක්‍ෂාකාරීව උනන්දුවෙන් භාවනා කළ යුතුයි. නැත්නම් භාවනා ක්‍රමයට බාධා ගෙන දෙන කම්මැලි සිත්ම වඩ වඩාත් පහළ වී භාවනා කිරීමට මෙහි ආ උනන්දුව සම්පූර්ණයෙන් නැතිව යන්නට ඉඩ තිබේ. එබැවින් සෑම කල්පනාවක් ම මහත් ඕනෑකමින් මෙනෙහි කිරීමට හොඳින් මතක තබාගත යුතුයි.
වේදනා මෙනෙහි කිරීම
මෙසේ හිඳගෙන ටික වේලාවක් භාවනා කිරීමෙන් ශරීරයේ රුදා, කැක්කුම්, වේදනා, හිරිවැටීම් ඇතිවෙන්නට පටන් ගනී. ඒවා පහළවන විටදීම කල්
නොයවා ඒ මොහොතේම වේදනාවක් නම් “වේදනායි වේදනායි” යනුවෙන් ද, රත්වීමක් නම් “රත්වෙනවා රත්වෙනවා” යනුවෙන් ද මෙනෙහි කළ යුතුයි.
වේදනා උත්සන්න වන තෙක් පිම්බීම හැකිලීම බලමින් නොසිට වේදනාවක් පහළ වූ මොහොතේම “වේදනයි වේදනයි” යනුවෙන් මෙනෙහි කිරීමත් ආරම්භ කිරීමට මතක තබාගත යුතුයි. දුක්ඛ වේදනාව ද විදර්ශනා භාවනාවට අරමුණක් බැවින් වේදනාව අවසන් වනතුරු “වේදනයි වේදනයි” යනුවෙන් ඉවසීමෙන් මෙනෙහි කරගෙන යා යුතුයි. වේදනාව අවසන් වීමට පෙර පිම්බීම හැකිලීම් වෙත නොයා යුතුයි.
වේදනාව නැතිකිරීමට සිතා තල්ලු කර දමන අදහසින් වේදනා දෙස නොබැලිය යුතුයි. එය තිබෙන තාක් ඉවසීමෙන් මෙනෙහි කරන්නේ යයි සිතා මෙනෙහි කළ යුතුයි. ඒ රිදුම්, කැක්කුම්, උණුසුම්, බලවත්ව ඉවසිය නොහැකි තත්ත්වයට පත්වුවහොත් ඉරියව් හෙමින් සීරුවේ වෙනස් කළ යුතුයි. එසේ කරන කල්හි “වෙනස් කිරීමට සිතෙනවා වෙනස් කිරීමට සිතෙනවා” යනුවෙන් සිතා අත් පා වෙනස් කරන විට “දිග හරිමි දිග හරිමි” “නවමි නවමි” යනුවෙන් ශරීරයෙන් සිදු කරන සියලු චලනයන් ආවර්ජනා කරමින් ම කළ යුතුයි.
වේදනාවක් නිසා නිතර ඉරියව් වෙනස් කිරීමෙන් සති සමාධි දියුණු නොවන බැවින් ඉවසීමෙන් මෙනෙහි කිරීමට උනන්දු වන්න.
දැකීම් හා ඇසීම් මෙනෙහි කිරීම.
මෙසේ භාවනා කරගෙන යාමේදී ඇස් ඇර බැලීමට සිතුණහොත් බලන්නට සිතෙනවා යැයි මෙනෙහි කළ යුතුයි. බලන විට “බලනවා” යනුවෙන් ද ඕනෑකමින් නොබලා යමක් දකින විට “දකිමි දකිමි” යනුවෙන් ද මෙනෙහි කළ යුතුය.
හදිසි ශබ්දයක් ඇසුණහොත් “ඇසෙනවා ඇසෙනවා” නැතිනම් “ශබ්දයක් ශබ්දයක්” යනුවෙන් මෙනෙහි කළ යුතුයි. නිතරම ඇසෙන කුරුළු ශබ්ද ආදිය මෙනෙහි කළ යුතු නොවේ. ඔරලෝසුවේ ටක් ටක් හඬ ද මෙනෙහි කිරීම අවශ්‍ය නොවේ. නිතරම පවත්නා බැවිනි. ශබ්ද මෙනෙහි කිරීමේ දී ඇසෙන ශබ්ද පමණක් මෙනෙහි කිරීම ප්‍රමාණවත් වේ.
කුදු මහත් හැම ක්‍රියාවක් මෙනෙහි කළ යුතුයි.
නැගිට ගැනීම් ආදියත් එහිදී අත් පා ක්‍රියා කරන අන්දමත් අනුව සුදුසු පිළිවෙළින් මෙනෙහි කළ යුතුයි. නැතිනම් “නැගිටිමි නැගිටිමි” යනුවෙන් කෙටියෙන් මෙනෙහි කළ යුතුයි. හැරෙන විට “හැරෙමි හැරෙමි” යනුවෙන් ද මෙට්ටය ගැනීමට නැමෙන්නේ නම් “නැමෙනවා නැමෙනවා” යනුවෙන් ද එය අල්ලන විට “අල්ලනවා” යනුවෙන් ද ගරු කොට සලකා මෙනෙහි කිරීමට විශේෂයෙන් මතක තබා ගත යුතුයි.
ගිලන්පස ආදිය ගැනීමේදී
අත ගෙනියනවා. කෝප්පය අල්ලනවා, ඔසවනවා, ඇලකරනවා, මුව අරිනවා, බොනවා, බොනවා, රස දැනෙනවා, කෝප්පය තබනවා යනුවෙන් ඒ ඒ ක්‍රියා සැලකිල්ලෙන් මෙනෙහි කළ යුතුයි.
මූණ සේදීම, නෑම, වැසිකිලි කැසිකිලි කිරීම ආදී සෑම ක්‍රියාවක්ම සිහියෙන් යුක්තවම කළ යුතුයි. කොටින් කියතොත් මැස්සෙක් මදුරුවෙක් එලවීම පවා මෙනෙහි කරමින් ම කළ යුතු බව හොඳින් සිහි තබාගත යුතුයි.
සක්මන් භාවනා කිරීම
”නැගිටිමි නැගිටිමි” සිතා නැගිට ගෙන ඉදිරියට යන්නට සිතනවා යනුවෙන් ඒ සිතුවිල්ල ද මෙනෙහි කරන්න. දැන් දකුණු පය ඉදිරියට තබමින් දකුණ යනුවෙන් ද, වම් පය ඉදිරියට තබමින් වම යනුවෙන් ද සිතමින් සක්මන් කළ යුතුය. වම දකුණ වම දකුණ යනුවෙන් සුදුසු දුරක් ගමන් කොට නවතින්නට සිතෙනවා යනුවෙන් සිතා “නවතිමි නවතිමි” යනුවෙන් මෙනෙහි කරමින් නැවතිය යුතුයි. දැන් “හැරෙනවා හැරෙනවා” යනුවෙන් හෙමින් සීරුවේ හැරී ආපසු වම දකුණ යනුවෙන් සිතමින් සක්මන් කළ යුතුයි. පය එසවීමේ පටන් තැබීම දක්වා සිදුකරන සියලු ක්‍රියාවම බලමින් සිත පයේම පිහිටුවා ගත යුතුයි. සක්මන් කිරීමේ දී පියවරක් පියවරක් පාසා මෙසේ කිරීමට උත්සාහ ගන්න.
ඔසවනවා, යවනවා, තබනවා යනුවෙන් හැකි නම් මෙනෙහි කළ යුතුයි.
08. විදර්ශනා භාවනා අභ්‍යාසය - 2
විදර්ශනා භාවනා අභ්‍යාස අංක 1 හි දැක්වෙන මූලික උපදෙස් අනුගමනය කරන ආධුනික යෝගීන්ට විවිධ අන්දමේ අත්දැකීම් ඇතිවෙයි. ඒවායින් ප්‍රධාන අත්දැකීම් කීපයක් මෙසේයි.
01. ඇතැමෙකුට නිසි ලෙස එම උපදෙස් අනුගමනය කළ නොහැකි වීම.
එහි සඳහන් මෙනෙහි කිරීම වැනි යෙදුම් පිළිබඳ පැහැදිලි අවබෝධයක් ලබාගැනීමට නොහැකි වීමෙන් භාවනාව කරනාකාරය නිරවුල්ව වටහා ගැනීමට අපොහොසත්වීම, තමා කලින් භාවනාවක් වඩා ඇත්නම් එයත් සමඟ මෙම භාවනා ක්‍රමය පටලවා ගැනීම, වේදනා ආදිය නිසා නිතර ඉරියව් වෙනස් කරන්නට සිදුවීම, සිත දස අතේ ගමන් කිරීම හෝ නොසන්සුන්කම, කම්මැලිකම හෝ භාවනාව නීරස වීම වැනි කරුණු බාධාවන් සේ පෙනුණ ද එම කරුණු ආධුනිකයාට ලැබෙන පළමු වැනි අත්දැකීම් සේ ගැනීම වඩා ප්‍රඥාගෝචරය.
අප එසේ සඳහන් කරන්නේ භාවනා කිරීමේ දී යෝගියාට ලැබෙන සෑම බාධාවක් හා එය මඟහරවා ගැනීමට යෙදූ සෑම උපාය මාර්ගයක්ම භාවනාවේ පියවරක් සේ සිතිය හැකි බැවිනි. භාවනාව යනු සිත අවුලෙන් නිරවුල් කරගන්නා ප්‍රයත්නයක් බැවින් භාවනාව පිළිබඳ පියවරෙන් පියවර උගනීම වඩා වැඩදායකය. එබැවින් ඒවා අත්දැකීම් ලෙස ගනිමු.
උපදෙස්:
මෙනෙහි කිරීම:
සිතිවිල්ලක් හෝ වේදනාවක් හෝ යම් අරමුණක් පහළ වූ ක්ෂණයෙන් එය දැනගැනීම, එදෙස සිත යොමුකිරීම මින් අදහස් කෙරේ. සාමාන්‍ය ව්‍යවහාරයේ පවතින මෙනෙහි කිරීමක් සමඟ පටලවා නොගත යුතුය. කළ යුතු වන්නේ ගැඹුරට කල්පනා කිරීමක් නැතිව අරමුණක් පහළ වූ බව පමණක් සළකා පැමිණි අරමුණ දැනගැනීම පමණි.
අරමුණ:
ඇස, කණ, නාසය, දිව, ශරීරය, සිත යන ද්වාරවලින් දැනගන්නා රූප, ශබ්ද, ගන්ධ, රස, ස්පර්ශ, ධම්ම (සිතිවිලි හෝ වෙනත් දෑවලට මෙහිදී අරමුණු යයි හඳුන්වා දී තිබේ.) සාමාන්‍ය ව්‍යවහාරයේ අරමුණු යනුවෙන් යොදන්නේ අභිප්‍රායටය. මෙහිදී එය නොයෙදේ.
(අ) කලින් භාවනාවක් පුහුණු කොට ඇත්නම් - විදර්ශනා අභ්‍යාස අංක 1 හි දැක්වෙන ක්‍රමය පුහුණු කරන විට නිරායාසයෙන් ම කලින් භාවනාවට හිත යොමුවීම ස්වභාවිකය.
මෙය බොහෝ විට සිදු වන්නේ ආනාපාන සති භාවනාව දීර්ඝ කලක් පුහුණු වූ ඇත්තන්ටය. එහිදී දිය යුතු උපදේශ නම් උදරයේ පිම්බීම – හැකිලීම ගැන නොසලකා කලින් පුරුදු පරිදි නාසය අරමුණු කරමින් භාවනා වඩන අතර වේදනා හා කල්පනා ආදිය ඇතිවන විට අංක 1 හි දැක්වෙන අභ්‍යාසයනට අනුකූ®ලව ඉතිරි කටයුතු සිදුකිරීමයි. එහිදී පටලැවීමක් සිදු නොවේ.
(ආ) වේදනා ආදිය ඇතිවීම - වේදනා පහළ වන හැම විටම ඒවා මෙනෙහි කිරීමෙන් භාවනාව දියුණු වන බව සලකා වීර්ය ඇතිකර ගැනීම, කොපමණ වේදනා පැමිණියත් ඉරියව් වෙනස් නොකරමියි දැඩි අධිෂ්ඨානයක පිහිටීම, එහිදී සමහරුනට ඇතිවන අදහසක් නම් ලේ ගමනාගමනය සිදු නොවී කකුලේ ආබාධයක් හට ගනිතැයි විමති උපදීමයි. දහසක් දෙනාගේ අත්දැකීම් අනුව නම් එසේ වූ බවක් දැනගන්නට නැත. අවශ්‍ය නම් පැයකදී වරක් පමණක් කකුල් වෙනස් කිරීම සෑහේ.
(ඇ) සිත නොසන්සුන් වීම - භාවනාව ආරම්භ කර දින කීපයක් සිත නා නා අතේ ගමන් කිරීම පුදුම සහගත කරුණක් නොවේ. එය ඉතා ස්වභාවිකය. පුදුම විය යුත්තේ සිත පළමු දවසේම තැන්පත් වුවහොත්ය. එබැවින් සිතේ මෙම ස්වභාවික ගතිය අධ්‍යයනය කළ යුතුය. දැකගත යුතුය. අධෛර්යය නොවී දිගටම භාවනාව සිදුකර ගෙන යාමෙන් ක්‍රම ක්‍රමයෙන් සිත තැන්පත් වනවා ඇත. හාල්, වතුරට දැමූ විට කල්යත් යත් එය පොඟන්නා සේ ය.
(ඈ) කම්මැලි සිත් ඇතිවීම හෝ භාවනාව නීරස වීම - මෙයද බලාපොරොත්තු කඩවීමට තරම් කරුණක් නොවේ. ආධුනිකයෙකුට පමණක් නොව තරමක් පුහුණු වූ අයෙකුට පවා මෙවැනි අත්දැකීම් ඇතිවිය හැකිය. යට සඳහන් නොසන්සුන්කමත් මෙහි සඳහන් කම්මැලිකම නොහොත් ථිනමිද්ධයත් යම් යම් අවස්ථාවල අනාගාමි වූවනට පවා ඇතිවිය හැකි ප්‍රබල නීවරණයක් බව භාවනා කරන්නන් විසින් සිහියේ තබා ගත යුතුය.
බොහෝ දෙනෙක් භාවනාව සුළු කලක් කොට අතහැරීමට සිතති. ඔවුන්ගේ මැසිවිල්ල නම් සිත නොසන්සුන් වීම ගැනය. ඔවුන් සිතනුයේ භාවනාව කරන කොටම සියල්ල සමෘද්ධි විය යුතුය කියාය.
එසේ නොමැති වන විට ඔවුහු අධෛර්යය වෙති. ඒ නොමැනවි. එහිදී කළ යුතු වන්නේ කල්‍යාණ පුද්ගලයන් ඇසුරු කිරීමත් ධර්ම පොත් බැලීමත්ය.
විශේෂයෙන් ම පංච නීවරණ, භාවනාවට පළිබෝධ, ඉන්ද්‍රිය ධර්ම, නාම රූප, සප්ත විසුද්ධි ආර්ය අෂ්ඨාංගික මාර්ගය, සත් තිස් බෝධි පාක්ෂික ධර්ම වැනි ධර්ම කරුණු උගෙන ඒවා අවබෝධ කර ගැනීමත් භාවනා ගුරුවරයෙකු ඇසුරු කිරීමත් ඉතා ප්‍රයෝජනවත් ය. තම ජීවිතය බෞද්ධ ප්‍රතිපදාවකට අනුකූලව සකස් කරගත යුතුය. දිනපතා බුදුන් වැඳීමත් දිනකට ස්වල්පයක් නමුත් බණ පොතක් බැලීම හෝ බණක් ඇසීමත් භාවනාවට විශාල පිටුවහලකි.
ඇත්ත වශයෙන් ම මේ ජීවිතයේදී ම භාවනාවෙන් යම් කිසි දියුණුවක් බලාපොරොත්තු වන්නේ නම් මේ බෞද්ධ ප්‍රතිපදාව තිබිය යුතුමය. ඒ බව බුදු හිමියෝ “මහණෙනි, කරුණු 4 ක් ප්‍රඥාවේ වැඩිදියුණුව සඳහා වෙයි” ම යනුවෙන් පෙන්වා දුන් සේක.
1. සත් පුරුෂයන් ආශ්‍රය
2. සද්ධර්ම ශ්‍රවණය
3. යෝනිසෝ මනසිකාරය (භාවනාව)
4. ධර්මානුකූල පැවැත්ම.
එම කරුණු 4 ම සෝවාන් වීමට අවශ්‍ය අංග හැටියට ද දක්වා ඇත. (අංගුත්තර නිකාය – චක්ක නිපාතය)
02. හුස්ම නොදැනී යාම.
භාවනා කරන පළමුවැනි දවසේමත් ඇතැමෙකුට හුස්ම පැහැදිලිව අරමුණු නොවේ. ඇතැමෙකුට දින කීපයක් භාවනා කරගෙන යන විට හුස්ම අප්‍රකට වේ. සති සමාධි දියුණු වීම නිසාත් ඇතැමෙකුට හුස්ම නොදැනී යයි. එබැවින් මෙම තත්ත්වයන් පැහැදිලිව තේරුම් ගැනීම භාවනා දියුණු කර ගැනීමට මහෝපකාරී වේ. පළමු දවසේම හුස්ම නොදැනී යන්නේ සිහිය නිසි ලෙස පවත්වා ගැනීමට අපොහොසත් වීම නිසාත්, හිත බොහෝ නොසන්සුන් වීම නිසාත්ය. උදරය ඉතා මහත් අයගෙත් මෙම නොදැනීම ඇතිවිය හැකිය. භාවනාවට නිසි ලෙස හිඳගැනීමට අපොහොසත් අයගේ කොන්ද වක් වීම නිසා උදර ප්‍රදේශය හැකිළේ. මේ නිසාද ටික වේලාවක් භාවනා කරගෙන යන විට හුස්ම නොදැනී යයි.
උපදෙස්:
(අ) පළමු දවසේ හුස්ම නොදැනී යන්නේ නම් - තමා නිසි ලෙස හිඳගෙන ඉන්නේ දැයි පරීක්‍ෂාකාරී විය යුතුය. කොන්ද කෙලින් තබාගත යුතුය. හුස්ම බලෙන් ගැනීමට තැත් නොකර කිසිවක් නොසිතා නිශ්ශබ්දව හිඳ හෙමින් සීරුවේ තම උදර ප්‍රදේශයට හිත යොමා කල්පනාකාරීව ඉන්න. එසේ සුළු වේලාවක් හිඳීමෙන් හෙමින් හෙමින් උදරයේ චලනය දැනේවි. එවිට පිම්බෙනවා හැකිලෙනවා යනුවෙන් මෙනෙහි කරන්න. ආරම්භ කරන්න.
එසේ කිරීමෙන් ද හුස්ම අරමුණු කර ගැනීමට අපොහොසත් වුවහොත් අල්ල උදරය මත ලිහිල්ව තබා ගත යුතුය. එවිට හුස්ම ගැනීම දැනේවි. එසේත් අරමුණු කර ගැනීමට අපොහොසත් වුවහොත් මතු කියැවෙන අභ්‍යාසයන් (ඇ කොටස) විකල්පයක් සේ යොදා ගත හැකිය.
(ආ) දින කීපයකට පසු හුස්ම අප්‍රකට වීම - ඕලාරික හුස්ම සන්සුන් වීම නිසාත්, වේදනා ආදිය අඩුවීමෙන් ඇතිවන කයේ දරථය අඩුවීම නිසාත් හුස්ම නොදැනී යා හැකිය. මෙහිදී භාවනා ආරම්භයේ සිට විමසිලිමත් වෙමින් හුස්ම බලාගෙන යාමෙන් මේ තත්ත්වය මඟහරවා ගත හැකිය. එවිට හුස්ම ප්‍රකටව දැනෙනවා ඇත. මෙහිදී අත තබා හුස්ම ආයාසයෙන් නොබැලිය යුතු අතර විමසිල්ල පමණක් ප්‍රමාණවත් ය.
(ඇ) සති සමාධි දියුණුවීම නිසා හුස්ම නොදැනී යාම - මෙහිදී ආයාසයෙන් හෝ විමසිලිමත් බවින් හෝ හුස්ම බැලීමට නොයා යුතුය. එසේ කළහොත් සමාධිය දුර්වල වන්නට එය හේතුවක් වෙයි. (අ) සහ (ආ) වලින් විස්තර කළ අවස්ථාවන් හා මෙම අවස්ථාව වෙන්කර හඳුනා ගැනීමේ ලක්‍ෂණ කීපයකි. සති සමාධි දියුණු වීමෙන් හුස්ම නොදැනී යන්නේ නම් විටින් විට යෝගියාට නොයෙක් දර්ශනම පෙනෙන්නට වෙයි.
ඇතැමෙකුට බොහෝ සෙයින් ද, ඇතැමෙකුට ස්වල්ප වශයෙන් ද දර්ශනම නැත්නම් රූපම පෙනීම සිදුවෙයි. හදිසියේ පෙනෙන මෙකී රූපයක් තත්පර ස්වල්පයකින් නැතිවී යයි. තමා කිසිසේත් බලාපොරොත්තු නොවන රූපයක් (මලක්, ඇටසැකිල්ලක්, පිළිමයක්, ගසක්, මුහුණක්, සමහර විට යතුරක්, ගල් කැටයක් වැනි තේරුමක් නැති රූපයක්) පෙනී නොපෙනී යන විට ඇතැමෙක් දැක්කා යයි මෙනෙහි කිරීමට අපොහොසත් වෙති. ඒ දෙස බලා හිඳී.
විරූපී මුහුණක්, ඇටසැකිල්ලක් වැනි දෙයක් දුටු විට ඇතැමෙක් බිය වෙති. ඇත්තෙන්ම මෙම දර්ශන පෙනීමෙන් පැහැදිලි වන්නේ සිත පංච ඉන්ද්‍රියයන්ගෙන් අරමුණු නොගෙන මනෝද්වාර අරමුණුවලට බැස ගැනීමයි.
හීන පෙනෙන්නේ ද මෙසේමයි. නමුත් වෙනසකට ඇත්තේ භාවනාවේ දී පෙනෙන දෑ සිහියෙන් යුක්තව බලා හිඳීමට හැකි කමයි. එය සති සමාධි වල තිබෙන ශක්තියයි.
රූප පෙනීම භාවනා අරමුණින් සිත බැහැර වී ඇති බවට ලකුණක් වුවද සතියට මනෝද්වාරය දක්වා විනිවිද යාමට හැකි කම එම අවස්ථාවේ තිබෙන බවට ද ඉඟියක් කරන බැවින් එහිදී ලැබෙන හුස්ම අප්‍රකට ස්වභාවය සති සමාධි දියුණු නිසා වන බව තේරුම් ගත යුතුය.
සමථ භාවනාව තනිකරම සිත එක්තැන් කිරීම සඳහා උපයෝගී කර ගන්නා භාවනා ක්‍රමයක්. විපස්සනා භාවනාව ස්වභාව ධර්මය අනිත්‍ය, දුක්ඛ, අනාත්ම වශයෙන් තේරුම් ගෙන ප්‍රඥාව වැඩි දියුණු කර ගැනීමෙන් සියලු දුකින් මිදීමේ ක්‍රමයක්.
ඉගෙන ගන්නා අයට භාවනාව නිසා ඇතිවෙන විශේෂ යහපත කුමක්ද ?
ඉගෙන ගන්නා කෙනෙකුට විශේෂයෙන් තිබිය යුතු දෙයක් තමයි මතකය හා අවබෝධය. බුදුන් වහන්සේගෙන් එක්තරා බ්‍රාහ්මණයෙක් “ස්වාමීනී, මීට කලින් උගත් දේ දැන් බොහෝවක් මතකයට ගැනීමට අමාරුයි. ඊට හේතු මොනවාදැයි විමසූ කල්හි අමතක වීමට කරුණු පහක් තුඩුදෙන බව උපමා කොට පෙන්වා වදාළහ. ඒවා සැකෙවින් මෙසේයි.
1. සිතේ ආශා දෙයක් බලපැවැත්වීම - ජලයට යම්කිසි වර්ණයක් එකතු වූ වි ඒ තුළ යමක් නෙපෙනෙන්නා සේම උගත් දේ මතකයට නොයේ.
2. සිතෙහි නොරුස්සන ස්වභාවයක් ඇති වීම - ජලය කැකෑරී ඇති විටක ඒ තුළ යමක් නොපෙනෙන්නා සේ එම අවස්ථාවකද යමක් මතක් කිරීම උගහටය.
3. නිදිමත හෝ කම්මැලි ස්වභාවයක් ඇතිවීම - ජලයේ දිය සෙවෙල් ඇති විට ඒ තුළයමක් නොපෙනෙන්නා සේ එහිදීද උගත් දේ සිහි කිරීම දුෂ්කර වේ.
4. සිත නොසන්සුන්වීම - වතුරේ රැල්ලක් හෝ කැළඹීමක් ඇති විටක මෙන් පැහැදිලි යමක් මතක් කර ගැනීම අපහසු වේ.
5. උගත් දේ පිළිබඳව සැක ඇතිවීම - කළුවර අවස්ථාවක ජලය තුළ යමක් නොපෙනෙයි. එමෙන් මැනවින් ධාරණයේ නොපවතී.
මේවා ධර්ම ග්‍රන්ථයන්හි “පංච නීවරණ” ම යනුවෙන් හඳුන්වනවා. මේ යටපත් කළ හැකි ශක්තිමත් ආයුධයක් නම් භාවනාවයි. භාවනාවෙන් පුළුල් නුවණක් ලැබේ. මනස නිරවුල් වීම නිසා හොඳ චින්තන ශක්තියක් ඇති වෙනවා මෙන්ම මනස ප්‍රබෝධමත්වීම නිසා ඉගෙනීමේ කටයුතු හොඳින් කර ගන්නන්ට ද හැකිවේ.
මේ කාලයේ භාවනා කර ප්‍රතිඵල ලැබිය හැකිද ?
නිවැරැදිව භාවනා කරන්නේ නම් ප්‍රතිඵල ලැබීමට කාලය අවහිරයක් නොවේ. ඔබ නිවසේ සිට භාවනාව පුහුණුවීම අරඹන්නේ නම් වාඩි වී සිටීම් ඉරියව්ව පමණක් සෑහේ. ඒ සඳහා නිදන කාමරයක හෝ වෙනත් විශේෂ ස්ථානයක් ඇත්නම් එය යොදා ගත හැක. රාත්‍රී වැඩ අවසන් වී නින්දට ප්‍රථම හා අලුයම කාලය ගෙදරකදී භාවනාව සඳහා යෝග්‍යය.
මීට අමතරව ඔබට සතියක දෙකක විවේකයක් ලබාගත හැකි නම් ඒ සඳහා සියලු පහසුකම් සහිත නේවාසික පුහුණුවක් ද කඳුබොඩ විපස්සනා භාවනා මධ්‍යස්ථානයේ දී හෝ දිවයිනේ වෙනත් භාවනා මධ්‍යස්ථානයක දී ලබාගත හැක. මේ නේවාසික පුහුණුවේ දී සිදුකළ යුතු මූලික පිළිවෙත් මේ සමඟ විස්තර වේ.
යෝගාවචරයන් විසින් කළයුතු මූලික පිළිවෙත් පූර්ව කෘතිය.
1. තමන් නියමිත සීලයක පිහිටීම. (ගිහි උදවිය බුදු කුටියට ගොස් ද සිල් සමාදන් වන්න. නැතිනම් ආචාර්ය ස්වාමීන් වහන්සේගෙන් ද සිල් සමාදන් වන්න.)
2. ත්‍රිවිධ රත්නයේ ගුණ සිහිකර වන්දනා කිරීම (බුදුකුටියට යන්න.)
3. බුද්ධ, ධම්ම, සංඝ යන තෙරුවන්ද ගුªරුවර දෙමාපියන්ද ගුණයෙන් හා වයසින් වැඩිහිටි උතුමන්ද ගෞරවාදර භක්තියෙන් නමස්කාර කරමි. මා අතින් දැනුවත්ව හෝ නොදැනුවත්ව උන්වහන්සේලාට වූ සියලු වරදට මට සමාවන සේක්වා.
4. මාගේ ජීවිතය බුද්ධාදී රත්නත්‍රයට පූජා කරමි. පූජා වේවා කර්මස්ථානාචාය¸යන් වහන්සේලාටද ජීවිතය පූජා කරමි ජීවිත පරිත්‍යාග කිරීම.
5. කමටහන් ඇදුරුතුමන් වහන්සේලා විසින් දෙනු ලබන අවවාද පරිදි පිළිපදිමි. එම උපදෙස් පරිදි භාවනා වඩමි. ඒ මගින් මට උතුම් නිවන් සැප අවබෝධ වේවා.
6. තමන්ට හා සියලු සත්වයන්ට සුළු වේලාවක් මෙත් වඩන්න. (මෛත්‍රී භාවනාව)
7. ශරීරයේ අශුභතාවය ගැන සුළු වේලාවක් සිතන්න.(පිළිකුල් භාවනාව)
8. ජීවිතයේ අස්ථිරභාවය ගැන සිතන්න. (මරණානුස්මෘති භාවනාව)
9. පමා නොවී මා නිවන් අවබෝධ කර ගනිමියි දැඩි අධිෂ්ඨානයක් ඇති කර ගන්න.
10. දැන් තමාගේ කුටියට ගොස් පහත පිළිවෙළට භාවනා ආරම්භ කරන්න. භාවනා ක්‍රමයක් කලින් ඉගෙන ගෙන තිබේ නම් හෝ පුහුණු කොට තිබේ නම් මෙහි නැවතී සිටින කාලය තුළ ඒවා ක්‍රියාත්මක නොකරන්න.
08. විදර්ශනා භාවනා අභ්‍යාසය - 1
විදර්ශනා භාවනා කරන ආකාරය (මූලික උපදෙස්)
පහසු පිළිවෙලින් හිඳගෙන පළමු කොට උදරයෙහි නාභිය සමීපයෙහි සිත පිහිටුවා ගන්න. නාසයෙන් හුස්ම ඇතුළුවන විට බඩ ඉදිරියට පිම්බෙන බව දැනේවි. එවිට “පිම්බෙනවා”යනුවෙන් සිතන්න. හුස්ම පිටකරන විට බඩ හැකිලෙයි. එවිට බඩ “හැකිලෙනවා” යනුවෙන් සිතන්න. වරක් පිම්බෙන කල පිම්බීමේ මුලසිට ටිකින් ටික, ටිකින් ටික පිම්බී යන හැටි අවසානය දක්වා දැනගනිමින් මෙනෙහි කළ යුතුය.
හැකිලීමේදී ද මුල සිට ටිකින් ටික හැකිලීගෙන යන හැටි අවසානය දක්වා ගනිමින් මෙනෙහි කළ යුතුයි. ඕනෑකමින් හුස්ම ගැනීම හෝ හුස්ම තදකරගෙන හිඳීම හෝ නොකළ යුතුයි. සාමාන්‍යයෙන් හුස්ම ගන්නා ස්වභාවයෙන් හුස්ම ගැනීම හෙළීම කළ යුතුයි. පිම්බීමක්, හැකිලීමක් පාසා “පිම්බෙනවා හැකිලෙනවා” – “පිම්බෙනවා හැකිලෙනවා” යනුවෙන් කල්පනාකාරීව නිරතුරු මෙනෙහි කළ යුතුයි. පිම්බෙනවා හැකිලෙනවා යනුවෙන් සිතින් සිතනවා විනා කටින් නොකිව යුතුයි.
අර්ධ පද්මාසනය
අන් සිත් පහළ වීම මෙනෙහි කිරීම.
මෙසේ පිම්බීම හැකිලීම මෙනෙහි කරමින් සිටියදී වෙනත් කල්පනා ඇතිවෙයි. ගෙදර මතක් වෙයි. පැවිදි කෙනෙකුට සමහර විට පන්සල මතක් වෙයි. කළ කී දේ මතක් වෙයි. එසේ කල්පනාවක් පහළ වූ විට “කල්පනාවක් කල්පනාවක්” යනුවෙන් සිතා එය මඟහැරුණු විට නැවතත් පිම්බීම හැකිලීම මෙනෙහි කළ යුතුයි.
විටක කම්මැලිකමක් ඇතිවෙයි. එබන්දක් හැඟුණු විටම “කම්මැලියි කම්මැලියි” යනුවෙන් මෙනෙහි කළ යුතුයි. අවසන් වූවාට පසු පිම්බීම හැකිලීම වෙත යා යුතුයි. නමුත් ආධුනික යෝගියා හට මෙසේ සිතුවිල්ලක් ආ විගසම නොදැනෙයි. ටික වේලාවක් එම කල්පනාවේ ගොස් තිබියදීය ඔහුට දැකගන්නට හැකි වෙන්නේ. එබැවින් සිත පිට පනින කොටම දැකගන්නට පරීක්‍ෂාකාරීව උනන්දුවෙන් භාවනා කළ යුතුයි. නැත්නම් භාවනා ක්‍රමයට බාධා ගෙන දෙන කම්මැලි සිත්ම වඩ වඩාත් පහළ වී භාවනා කිරීමට මෙහි ආ උනන්දුව සම්පූර්ණයෙන් නැතිව යන්නට ඉඩ තිබේ. එබැවින් සෑම කල්පනාවක් ම මහත් ඕනෑකමින් මෙනෙහි කිරීමට හොඳින් මතක තබාගත යුතුයි.
වේදනා මෙනෙහි කිරීම
මෙසේ හිඳගෙන ටික වේලාවක් භාවනා කිරීමෙන් ශරීරයේ රුදා, කැක්කුම්, වේදනා, හිරිවැටීම් ඇතිවෙන්නට පටන් ගනී. ඒවා පහළවන විටදීම කල්
නොයවා ඒ මොහොතේම වේදනාවක් නම් “වේදනායි වේදනායි” යනුවෙන් ද, රත්වීමක් නම් “රත්වෙනවා රත්වෙනවා” යනුවෙන් ද මෙනෙහි කළ යුතුයි.
වේදනා උත්සන්න වන තෙක් පිම්බීම හැකිලීම බලමින් නොසිට වේදනාවක් පහළ වූ මොහොතේම “වේදනයි වේදනයි” යනුවෙන් මෙනෙහි කිරීමත් ආරම්භ කිරීමට මතක තබාගත යුතුයි. දුක්ඛ වේදනාව ද විදර්ශනා භාවනාවට අරමුණක් බැවින් වේදනාව අවසන් වනතුරු “වේදනයි වේදනයි” යනුවෙන් ඉවසීමෙන් මෙනෙහි කරගෙන යා යුතුයි. වේදනාව අවසන් වීමට පෙර පිම්බීම හැකිලීම් වෙත නොයා යුතුයි.
වේදනාව නැතිකිරීමට සිතා තල්ලු කර දමන අදහසින් වේදනා දෙස නොබැලිය යුතුයි. එය තිබෙන තාක් ඉවසීමෙන් මෙනෙහි කරන්නේ යයි සිතා මෙනෙහි කළ යුතුයි. ඒ රිදුම්, කැක්කුම්, උණුසුම්, බලවත්ව ඉවසිය නොහැකි තත්ත්වයට පත්වුවහොත් ඉරියව් හෙමින් සීරුවේ වෙනස් කළ යුතුයි. එසේ කරන කල්හි “වෙනස් කිරීමට සිතෙනවා වෙනස් කිරීමට සිතෙනවා” යනුවෙන් සිතා අත් පා වෙනස් කරන විට “දිග හරිමි දිග හරිමි” “නවමි නවමි” යනුවෙන් ශරීරයෙන් සිදු කරන සියලු චලනයන් ආවර්ජනා කරමින් ම කළ යුතුයි.
වේදනාවක් නිසා නිතර ඉරියව් වෙනස් කිරීමෙන් සති සමාධි දියුණු නොවන බැවින් ඉවසීමෙන් මෙනෙහි කිරීමට උනන්දු වන්න.
දැකීම් හා ඇසීම් මෙනෙහි කිරීම.
මෙසේ භාවනා කරගෙන යාමේදී ඇස් ඇර බැලීමට සිතුණහොත් බලන්නට සිතෙනවා යැයි මෙනෙහි කළ යුතුයි. බලන විට “බලනවා” යනුවෙන් ද ඕනෑකමින් නොබලා යමක් දකින විට “දකිමි දකිමි” යනුවෙන් ද මෙනෙහි කළ යුතුය.
හදිසි ශබ්දයක් ඇසුණහොත් “ඇසෙනවා ඇසෙනවා” නැතිනම් “ශබ්දයක් ශබ්දයක්” යනුවෙන් මෙනෙහි කළ යුතුයි. නිතරම ඇසෙන කුරුළු ශබ්ද ආදිය මෙනෙහි කළ යුතු නොවේ. ඔරලෝසුවේ ටක් ටක් හඬ ද මෙනෙහි කිරීම අවශ්‍ය නොවේ. නිතරම පවත්නා බැවිනි. ශබ්ද මෙනෙහි කිරීමේ දී ඇසෙන ශබ්ද පමණක් මෙනෙහි කිරීම ප්‍රමාණවත් වේ.
කුදු මහත් හැම ක්‍රියාවක් මෙනෙහි කළ යුතුයි.
නැගිට ගැනීම් ආදියත් එහිදී අත් පා ක්‍රියා කරන අන්දමත් අනුව සුදුසු පිළිවෙළින් මෙනෙහි කළ යුතුයි. නැතිනම් “නැගිටිමි නැගිටිමි” යනුවෙන් කෙටියෙන් මෙනෙහි කළ යුතුයි. හැරෙන විට “හැරෙමි හැරෙමි” යනුවෙන් ද මෙට්ටය ගැනීමට නැමෙන්නේ නම් “නැමෙනවා නැමෙනවා” යනුවෙන් ද එය අල්ලන විට “අල්ලනවා” යනුවෙන් ද ගරු කොට සලකා මෙනෙහි කිරීමට විශේෂයෙන් මතක තබා ගත යුතුයි.
ගිලන්පස ආදිය ගැනීමේදී
අත ගෙනියනවා. කෝප්පය අල්ලනවා, ඔසවනවා, ඇලකරනවා, මුව අරිනවා, බොනවා, බොනවා, රස දැනෙනවා, කෝප්පය තබනවා යනුවෙන් ඒ ඒ ක්‍රියා සැලකිල්ලෙන් මෙනෙහි කළ යුතුයි.
මූණ සේදීම, නෑම, වැසිකිලි කැසිකිලි කිරීම ආදී සෑම ක්‍රියාවක්ම සිහියෙන් යුක්තවම කළ යුතුයි. කොටින් කියතොත් මැස්සෙක් මදුරුවෙක් එලවීම පවා මෙනෙහි කරමින් ම කළ යුතු බව හොඳින් සිහි තබාගත යුතුයි.
සක්මන් භාවනා කිරීම
”නැගිටිමි නැගිටිමි” සිතා නැගිට ගෙන ඉදිරියට යන්නට සිතනවා යනුවෙන් ඒ සිතුවිල්ල ද මෙනෙහි කරන්න. දැන් දකුණු පය ඉදිරියට තබමින් දකුණ යනුවෙන් ද, වම් පය ඉදිරියට තබමින් වම යනුවෙන් ද සිතමින් සක්මන් කළ යුතුය. වම දකුණ වම දකුණ යනුවෙන් සුදුසු දුරක් ගමන් කොට නවතින්නට සිතෙනවා යනුවෙන් සිතා “නවතිමි නවතිමි” යනුවෙන් මෙනෙහි කරමින් නැවතිය යුතුයි. දැන් “හැරෙනවා හැරෙනවා” යනුවෙන් හෙමින් සීරුවේ හැරී ආපසු වම දකුණ යනුවෙන් සිතමින් සක්මන් කළ යුතුයි. පය එසවීමේ පටන් තැබීම දක්වා සිදුකරන සියලු ක්‍රියාවම බලමින් සිත පයේම පිහිටුවා ගත යුතුයි. සක්මන් කිරීමේ දී පියවරක් පියවරක් පාසා මෙසේ කිරීමට උත්සාහ ගන්න.
ඔසවනවා, යවනවා, තබනවා යනුවෙන් හැකි නම් මෙනෙහි කළ යුතුයි.
08. විදර්ශනා භාවනා අභ්‍යාසය - 2
විදර්ශනා භාවනා අභ්‍යාස අංක 1 හි දැක්වෙන මූලික උපදෙස් අනුගමනය කරන ආධුනික යෝගීන්ට විවිධ අන්දමේ අත්දැකීම් ඇතිවෙයි. ඒවායින් ප්‍රධාන අත්දැකීම් කීපයක් මෙසේයි.
01. ඇතැමෙකුට නිසි ලෙස එම උපදෙස් අනුගමනය කළ නොහැකි වීම.
එහි සඳහන් මෙනෙහි කිරීම වැනි යෙදුම් පිළිබඳ පැහැදිලි අවබෝධයක් ලබාගැනීමට නොහැකි වීමෙන් භාවනාව කරනාකාරය නිරවුල්ව වටහා ගැනීමට අපොහොසත්වීම, තමා කලින් භාවනාවක් වඩා ඇත්නම් එයත් සමඟ මෙම භාවනා ක්‍රමය පටලවා ගැනීම, වේදනා ආදිය නිසා නිතර ඉරියව් වෙනස් කරන්නට සිදුවීම, සිත දස අතේ ගමන් කිරීම හෝ නොසන්සුන්කම, කම්මැලිකම හෝ භාවනාව නීරස වීම වැනි කරුණු බාධාවන් සේ පෙනුණ ද එම කරුණු ආධුනිකයාට ලැබෙන පළමු වැනි අත්දැකීම් සේ ගැනීම වඩා ප්‍රඥාගෝචරය.
අප එසේ සඳහන් කරන්නේ භාවනා කිරීමේ දී යෝගියාට ලැබෙන සෑම බාධාවක් හා එය මඟහරවා ගැනීමට යෙදූ සෑම උපාය මාර්ගයක්ම භාවනාවේ පියවරක් සේ සිතිය හැකි බැවිනි. භාවනාව යනු සිත අවුලෙන් නිරවුල් කරගන්නා ප්‍රයත්නයක් බැවින් භාවනාව පිළිබඳ පියවරෙන් පියවර උගනීම වඩා වැඩදායකය. එබැවින් ඒවා අත්දැකීම් ලෙස ගනිමු.
උපදෙස්:
මෙනෙහි කිරීම:
සිතිවිල්ලක් හෝ වේදනාවක් හෝ යම් අරමුණක් පහළ වූ ක්ෂණයෙන් එය දැනගැනීම, එදෙස සිත යොමුකිරීම මින් අදහස් කෙරේ. සාමාන්‍ය ව්‍යවහාරයේ පවතින මෙනෙහි කිරීමක් සමඟ පටලවා නොගත යුතුය. කළ යුතු වන්නේ ගැඹුරට කල්පනා කිරීමක් නැතිව අරමුණක් පහළ වූ බව පමණක් සළකා පැමිණි අරමුණ දැනගැනීම පමණි.
අරමුණ:
ඇස, කණ, නාසය, දිව, ශරීරය, සිත යන ද්වාරවලින් දැනගන්නා රූප, ශබ්ද, ගන්ධ, රස, ස්පර්ශ, ධම්ම (සිතිවිලි හෝ වෙනත් දෑවලට මෙහිදී අරමුණු යයි හඳුන්වා දී තිබේ.) සාමාන්‍ය ව්‍යවහාරයේ අරමුණු යනුවෙන් යොදන්නේ අභිප්‍රායටය. මෙහිදී එය නොයෙදේ.
(අ) කලින් භාවනාවක් පුහුණු කොට ඇත්නම් - විදර්ශනා අභ්‍යාස අංක 1 හි දැක්වෙන ක්‍රමය පුහුණු කරන විට නිරායාසයෙන් ම කලින් භාවනාවට හිත යොමුවීම ස්වභාවිකය.
මෙය බොහෝ විට සිදු වන්නේ ආනාපාන සති භාවනාව දීර්ඝ කලක් පුහුණු වූ ඇත්තන්ටය. එහිදී දිය යුතු උපදේශ නම් උදරයේ පිම්බීම – හැකිලීම ගැන නොසලකා කලින් පුරුදු පරිදි නාසය අරමුණු කරමින් භාවනා වඩන අතර වේදනා හා කල්පනා ආදිය ඇතිවන විට අංක 1 හි දැක්වෙන අභ්‍යාසයනට අනුකූ®ලව ඉතිරි කටයුතු සිදුකිරීමයි. එහිදී පටලැවීමක් සිදු නොවේ.
(ආ) වේදනා ආදිය ඇතිවීම - වේදනා පහළ වන හැම විටම ඒවා මෙනෙහි කිරීමෙන් භාවනාව දියුණු වන බව සලකා වීර්ය ඇතිකර ගැනීම, කොපමණ වේදනා පැමිණියත් ඉරියව් වෙනස් නොකරමියි දැඩි අධිෂ්ඨානයක පිහිටීම, එහිදී සමහරුනට ඇතිවන අදහසක් නම් ලේ ගමනාගමනය සිදු නොවී කකුලේ ආබාධයක් හට ගනිතැයි විමති උපදීමයි. දහසක් දෙනාගේ අත්දැකීම් අනුව නම් එසේ වූ බවක් දැනගන්නට නැත. අවශ්‍ය නම් පැයකදී වරක් පමණක් කකුල් වෙනස් කිරීම සෑහේ.
(ඇ) සිත නොසන්සුන් වීම - භාවනාව ආරම්භ කර දින කීපයක් සිත නා නා අතේ ගමන් කිරීම පුදුම සහගත කරුණක් නොවේ. එය ඉතා ස්වභාවිකය. පුදුම විය යුත්තේ සිත පළමු දවසේම තැන්පත් වුවහොත්ය. එබැවින් සිතේ මෙම ස්වභාවික ගතිය අධ්‍යයනය කළ යුතුය. දැකගත යුතුය. අධෛර්යය නොවී දිගටම භාවනාව සිදුකර ගෙන යාමෙන් ක්‍රම ක්‍රමයෙන් සිත තැන්පත් වනවා ඇත. හාල්, වතුරට දැමූ විට කල්යත් යත් එය පොඟන්නා සේ ය.
(ඈ) කම්මැලි සිත් ඇතිවීම හෝ භාවනාව නීරස වීම - මෙයද බලාපොරොත්තු කඩවීමට තරම් කරුණක් නොවේ. ආධුනිකයෙකුට පමණක් නොව තරමක් පුහුණු වූ අයෙකුට පවා මෙවැනි අත්දැකීම් ඇතිවිය හැකිය. යට සඳහන් නොසන්සුන්කමත් මෙහි සඳහන් කම්මැලිකම නොහොත් ථිනමිද්ධයත් යම් යම් අවස්ථාවල අනාගාමි වූවනට පවා ඇතිවිය හැකි ප්‍රබල නීවරණයක් බව භාවනා කරන්නන් විසින් සිහියේ තබා ගත යුතුය.
බොහෝ දෙනෙක් භාවනාව සුළු කලක් කොට අතහැරීමට සිතති. ඔවුන්ගේ මැසිවිල්ල නම් සිත නොසන්සුන් වීම ගැනය. ඔවුන් සිතනුයේ භාවනාව කරන කොටම සියල්ල සමෘද්ධි විය යුතුය කියාය.
එසේ නොමැති වන විට ඔවුහු අධෛර්යය වෙති. ඒ නොමැනවි. එහිදී කළ යුතු වන්නේ කල්‍යාණ පුද්ගලයන් ඇසුරු කිරීමත් ධර්ම පොත් බැලීමත්ය.
විශේෂයෙන් ම පංච නීවරණ, භාවනාවට පළිබෝධ, ඉන්ද්‍රිය ධර්ම, නාම රූප, සප්ත විසුද්ධි ආර්ය අෂ්ඨාංගික මාර්ගය, සත් තිස් බෝධි පාක්ෂික ධර්ම වැනි ධර්ම කරුණු උගෙන ඒවා අවබෝධ කර ගැනීමත් භාවනා ගුරුවරයෙකු ඇසුරු කිරීමත් ඉතා ප්‍රයෝජනවත් ය. තම ජීවිතය බෞද්ධ ප්‍රතිපදාවකට අනුකූලව සකස් කරගත යුතුය. දිනපතා බුදුන් වැඳීමත් දිනකට ස්වල්පයක් නමුත් බණ පොතක් බැලීම හෝ බණක් ඇසීමත් භාවනාවට විශාල පිටුවහලකි.
ඇත්ත වශයෙන් ම මේ ජීවිතයේදී ම භාවනාවෙන් යම් කිසි දියුණුවක් බලාපොරොත්තු වන්නේ නම් මේ බෞද්ධ ප්‍රතිපදාව තිබිය යුතුමය. ඒ බව බුදු හිමියෝ “මහණෙනි, කරුණු 4 ක් ප්‍රඥාවේ වැඩිදියුණුව සඳහා වෙයි” ම යනුවෙන් පෙන්වා දුන් සේක.
1. සත් පුරුෂයන් ආශ්‍රය
2. සද්ධර්ම ශ්‍රවණය
3. යෝනිසෝ මනසිකාරය (භාවනාව)
4. ධර්මානුකූල පැවැත්ම.
එම කරුණු 4 ම සෝවාන් වීමට අවශ්‍ය අංග හැටියට ද දක්වා ඇත. (අංගුත්තර නිකාය – චක්ක නිපාතය)
02. හුස්ම නොදැනී යාම.
භාවනා කරන පළමුවැනි දවසේමත් ඇතැමෙකුට හුස්ම පැහැදිලිව අරමුණු නොවේ. ඇතැමෙකුට දින කීපයක් භාවනා කරගෙන යන විට හුස්ම අප්‍රකට වේ. සති සමාධි දියුණු වීම නිසාත් ඇතැමෙකුට හුස්ම නොදැනී යයි. එබැවින් මෙම තත්ත්වයන් පැහැදිලිව තේරුම් ගැනීම භාවනා දියුණු කර ගැනීමට මහෝපකාරී වේ. පළමු දවසේම හුස්ම නොදැනී යන්නේ සිහිය නිසි ලෙස පවත්වා ගැනීමට අපොහොසත් වීම නිසාත්, හිත බොහෝ නොසන්සුන් වීම නිසාත්ය. උදරය ඉතා මහත් අයගෙත් මෙම නොදැනීම ඇතිවිය හැකිය. භාවනාවට නිසි ලෙස හිඳගැනීමට අපොහොසත් අයගේ කොන්ද වක් වීම නිසා උදර ප්‍රදේශය හැකිළේ. මේ නිසාද ටික වේලාවක් භාවනා කරගෙන යන විට හුස්ම නොදැනී යයි.
උපදෙස්:
(අ) පළමු දවසේ හුස්ම නොදැනී යන්නේ නම් - තමා නිසි ලෙස හිඳගෙන ඉන්නේ දැයි පරීක්‍ෂාකාරී විය යුතුය. කොන්ද කෙලින් තබාගත යුතුය. හුස්ම බලෙන් ගැනීමට තැත් නොකර කිසිවක් නොසිතා නිශ්ශබ්දව හිඳ හෙමින් සීරුවේ තම උදර ප්‍රදේශයට හිත යොමා කල්පනාකාරීව ඉන්න. එසේ සුළු වේලාවක් හිඳීමෙන් හෙමින් හෙමින් උදරයේ චලනය දැනේවි. එවිට පිම්බෙනවා හැකිලෙනවා යනුවෙන් මෙනෙහි කරන්න. ආරම්භ කරන්න.
එසේ කිරීමෙන් ද හුස්ම අරමුණු කර ගැනීමට අපොහොසත් වුවහොත් අල්ල උදරය මත ලිහිල්ව තබා ගත යුතුය. එවිට හුස්ම ගැනීම දැනේවි. එසේත් අරමුණු කර ගැනීමට අපොහොසත් වුවහොත් මතු කියැවෙන අභ්‍යාසයන් (ඇ කොටස) විකල්පයක් සේ යොදා ගත හැකිය.
(ආ) දින කීපයකට පසු හුස්ම අප්‍රකට වීම - ඕලාරික හුස්ම සන්සුන් වීම නිසාත්, වේදනා ආදිය අඩුවීමෙන් ඇතිවන කයේ දරථය අඩුවීම නිසාත් හුස්ම නොදැනී යා හැකිය. මෙහිදී භාවනා ආරම්භයේ සිට විමසිලිමත් වෙමින් හුස්ම බලාගෙන යාමෙන් මේ තත්ත්වය මඟහරවා ගත හැකිය. එවිට හුස්ම ප්‍රකටව දැනෙනවා ඇත. මෙහිදී අත තබා හුස්ම ආයාසයෙන් නොබැලිය යුතු අතර විමසිල්ල පමණක් ප්‍රමාණවත් ය.
(ඇ) සති සමාධි දියුණුවීම නිසා හුස්ම නොදැනී යාම - මෙහිදී ආයාසයෙන් හෝ විමසිලිමත් බවින් හෝ හුස්ම බැලීමට නොයා යුතුය. එසේ කළහොත් සමාධිය දුර්වල වන්නට එය හේතුවක් වෙයි. (අ) සහ (ආ) වලින් විස්තර කළ අවස්ථාවන් හා මෙම අවස්ථාව වෙන්කර හඳුනා ගැනීමේ ලක්‍ෂණ කීපයකි. සති සමාධි දියුණු වීමෙන් හුස්ම නොදැනී යන්නේ නම් විටින් විට යෝගියාට නොයෙක් දර්ශනම පෙනෙන්නට වෙයි.
ඇතැමෙකුට බොහෝ සෙයින් ද, ඇතැමෙකුට ස්වල්ප වශයෙන් ද දර්ශනම නැත්නම් රූපම පෙනීම සිදුවෙයි. හදිසියේ පෙනෙන මෙකී රූපයක් තත්පර ස්වල්පයකින් නැතිවී යයි. තමා කිසිසේත් බලාපොරොත්තු නොවන රූපයක් (මලක්, ඇටසැකිල්ලක්, පිළිමයක්, ගසක්, මුහුණක්, සමහර විට යතුරක්, ගල් කැටයක් වැනි තේරුමක් නැති රූපයක්) පෙනී නොපෙනී යන විට ඇතැමෙක් දැක්කා යයි මෙනෙහි කිරීමට අපොහොසත් වෙති. ඒ දෙස බලා හිඳී.
විරූපී මුහුණක්, ඇටසැකිල්ලක් වැනි දෙයක් දුටු විට ඇතැමෙක් බිය වෙති. ඇත්තෙන්ම මෙම දර්ශන පෙනීමෙන් පැහැදිලි වන්නේ සිත පංච ඉන්ද්‍රියයන්ගෙන් අරමුණු නොගෙන මනෝද්වාර අරමුණුවලට බැස ගැනීමයි.
හීන පෙනෙන්නේ ද මෙසේමයි. නමුත් වෙනසකට ඇත්තේ භාවනාවේ දී පෙනෙන දෑ සිහියෙන් යුක්තව බලා හිඳීමට හැකි කමයි. එය සති සමාධි වල තිබෙන ශක්තියයි.
රූප පෙනීම භාවනා අරමුණින් සිත බැහැර වී ඇති බවට ලකුණක් වුවද සතියට මනෝද්වාරය දක්වා විනිවිද යාමට හැකි කම එම අවස්ථාවේ තිබෙන බවට ද ඉඟියක් කරන බැවින් එහිදී ලැබෙන හුස්ම අප්‍රකට ස්වභාවය සති සමාධි දියුණු නිසා වන බව තේරුම් ගත යුතුය.
